Ιστορίες και η θέαση του “άλλου”

​

ένα βιωματικό ταξίδι μνήμης στον Παγασητικό κόλπο με ιστιοπλοϊκά σκάφη, Βόλος 2019

…μια ιδέα της εικαστικού Μαρίας Ανδρομάχης Χατζηνικολάου

Ο Παγασητικός κόλπος, κλειστός και σχετικά αβαθής, αγκαλιάζεται από το βουνό του Πηλίου και ορίζεται από το μεγάλο λιμάνι, τον Βόλο, στον μυχό του κόλπου. Αυτή η ήρεμη θάλασσα, προστατευμένη από τη στεριά, έγινε θέατρο πολλών μύθων και ιστορικών εξελίξεων από την αρχαιότητα έως σήμερα. Τα χωριά του Πηλίου και η πόλη του Βόλου ατενίζουν τη θάλασσα από μακριά. Το θαλάσσιο ταξίδι στον Παγασητικό δίνει την ευκαιρία για μια αντίθετη θέαση. Από τη θάλασσα αντικρίζουμε τη γη των ανθρώπων από απόσταση, παρατηρούμε τα χωριά, το βουνό, τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τις ξέρες: όλα τα σημάδια της ανθρώπινης δράσης στο πέρασμα διαφορετικών εποχών. Όπως ατενίζουμε τη γη από απόσταση, έτσι θα προσεγγίσουμε τις ζωές των άλλων ανθρώπων μέσα από την απόσταση του χρόνου. Η θάλασσα μας φέρνει τους ήχους από τις φωνές, λίγο μακριά – λίγο κοντά μας, κι εμείς αφουγκραζόμαστε.

​

Ο άνθρωπος κι η θάλασσα σε μια συμβιωτική σχέση στο πέρασμα του χρόνου αποτελούν το θέμα του ταξιδιού μας. Ιστορίες ανθρώπων που έζησαν πλάι στη θάλασσα διασταυρώνονται, σπαράγματα της ανθρώπινης εμπειρίας μεταφέρονται.

Η πρώτη εμπειρία με το υγρό στοιχείο, όταν το παιδί που ζει πλάι στη θάλασσα μαθαίνει να κολυμπά και σκαρφίζεται παιχνίδια που ενώνουν τη γη και το νερό. Τα τσίγκινα τενεκεδάκια γίνονται καραβάκια από τα παιδικά χέρια και ταξιδεύουν στην επιφάνεια της θάλασσας: το πρώτο ταξίδι. Θα ακολουθήσουν πολλά άλλα ταξίδια. Τα τσίγκινα καραβάκια θα δώσουν τη θέση τους στα καΐκια. Παρακολουθώντας το κτίσιμό του από το σκαρί, το καΐκι είναι παιδί του ψαρά, το προσέχει, το νοιάζεται, είναι η ζωή του, σύντροφος στον αγώνα της επιβίωσης. Με το καΐκι θα ανακαλύψει τα μυστικά της θάλασσας, τον κόσμο που ζει κάτω από την επιφάνεια του νερού. Τα υπόγεια λιβάδια, πλούσια σε τροφή, συντηρούν ένα πλούσιο θαλάσσιο οικοσύστημα με πολλά είδη ψαριών και μαλακίων. Ο άνθρωπος θα μάθει να ξεχωρίζει τα ψάρια του Παγασητικού, να εκτιμά την τροφή που του προσφέρουν. Στην τέχνη του ψαρέματος θα συγκεντρώσει τη φροντίδα του ο ναυτικός. Καθετή, τσαπαρί, συρτή, παραγάδι, πεζόβολο. Θα μάθει να επινοεί διαφορετικούς τρόπους για να ψαρέψει διαφορετικά ψάρια, σε διαφορετικές καιρικές συνθήκες, σε διαφορετικούς τόπους και διαφορετικά βάθη.

​

Η ζωή στη στεριά και η ζωή στη θάλασσα ενώνονται. Στη θάλασσα ο ναυτικός θα μάθει τα πρώτα νέα της γέννησης του παιδιού του, όταν οι φωνές από τη στεριά θα φτάσουν στ’ αυτιά του: «Μήτσο, έκανες γιο!». Στη θάλασσα θα ακούσει τις μουσικές της στεριάς, όταν ένα βιολί θα σκίσει την ησυχία της νύχτας την ώρα του βραδινού ψαρέματος. Στη θάλασσα θα ονειρευτεί όταν τα μόνα φώτα που φωτίζουν το σκότος είναι αυτά των αστεριών – μόνος μαζί με το λίκνισμα της βάρκας πάνω στο νερό. Μέσω της θάλασσας θα μεταφέρει από μακρινούς τόπους τα υλικά που του χρειάζονται για να χτίσει καΐκια και σπίτια. Στη θάλασσα θα κινδυνέψει όταν η μπουνάτσα γυρίσει σε φουρτούνα κι εκεί θα μάθει να διαβάζει τα σημάδια της φύσης για να προλάβει τον καιρό. Κι η θάλασσα θα χωρίσει οικογένειες, όταν ο ναυτικός ταξιδεύει μακριά κι η γυναίκα στη στεριά περιμένει το γράμμα που θα της φέρει τα νέα του.

Κι ύστερα, η θάλασσα βάζει το όριο και τον αποκλεισμό για χιλιάδες γυναίκες που μεταφέρονται στο μικρό νησί Τρίκερι τις μέρες του πιο μισητού πολέμου, του εμφυλίου. Η θάλασσα θα μεταφέρει εκεί τις καραβιές των γυναικών που εκτοπίζονται για τις πολιτικές τους απόψεις ή για τις απόψεις των δικών τους, που περιμένουν το γράμμα ή το δέμα των αγαπημένων από την απέναντι στεριά και –με τα μικρά τους παιδιά πολλές από αυτές– παλεύουν να επιβιώσουν με αξιοπρέπεια. Φεύγοντας από το νησί, θα μας χαιρετήσουν με τον δικό τους τρόπο υπενθυμίζοντάς μας: «Μη μας ξεχνάτε, κάποτε ήμασταν εδώ».

​

Το ταξίδι στο νερό, το ταξίδι στο χρόνο δένει το σήμερα με το χθες και μας καλεί να ενώσουμε τα βιώματά μας με τις ιστορίες ανθρώπων με τους οποίους δεν συναντηθήκαμε ποτέ, ακούμε ωστόσο τις φωνές τους. Τι λένε σε εμάς αυτές οι ιστορίες; Τι λέει σε εμάς αυτό το ταξίδι; Πόσα παιχνίδια οικειότητας μπορούμε να παίξουμε με το χθες; Και πόσο μπορούμε να ξετυλίξουμε το νήμα της αφήγησης συνεχίζοντας με τη δική μας φωνή τις ιστορίες των άλλων;

​

Ιουλία Πεντάζου

ιστορικός